Doel van dit artikel

De bouwsector veroorzaakt forse CO2-uitstoot en verbruikt veel grondstoffen en energie. Daarnaast is er nog nauwelijks hoogwaardig hergebruik van materialen. Voor het meten van milieu-impact is er met LCA al geruime tijd een breed geaccepteerde meetmethode, maar voor circulariteit is dit nog volop in ontwikkeling. Internationaal en binnen Nederland wordt er hard gewekt aan een uniforme meetmethode, bijvoorbeeld door de ISO gemeenschap, de Ellen MacArthur Foundation en CB’23. Een standaard zal echter nog wel even op zich laten wachten. Toch zijn er al diverse tools beschikbaar die circulair bouwen kunnen faciliteren door onderscheid te maken tussen meer en minder circulair.

Dit artikel beoogt een overzicht te geven van de nu in Nederland beschikbare en in de praktijk bewezen tools. Deze worden geanalyseerd en vergeleken aan de hand van de definities van circulariteit van de Ellen MacArthur Foundation en CB’23. Hiermee krijgen diegenen die circulair willen bouwen een handvat voor het maken van een keuze voor een geschikte tool.

Een uitgebreidere versie hiervan, en een bundeling van kennis over circulaire en biobased materialen, procesmatige, juridische en financiële aspecten van circulair bouwen vindt u in deze publicatie.

 

Definities van EMF en CB’23

De internationaal leidende organisatie op het gebied van het definiëren en meetbaar maken van circulariteit is de Ellen MacArthur Foundation (EMF). Hun algemene definitie bestaat uit drie hoofdthema’s:

1. Het regenereren van ecosystemen (beschermen van natuur en ecosysteemdiensten).
2. Ontwerpen gericht op het voorkomen van afval en vervuiling (beschermen van milieu en materiaalvoorraden).
3. Het blijven gebruiken van materialen en producten (beschermen van materiaalvoorraden en waardebehoud).

In Nederland is er op het gebied van circulair bouwen gewerkt aan een uniforme meetmethode binnen het platform CB’23. De drie hoofdthema’s zijn:

1. Beschermen van materiaalvoorraden.
2. Beschermen van milieukwaliteit.
3. Beschermen van bestaande waarde.

Tools voor het meten van circulariteit

De nu beschikbare tools voor het meten van circulariteit in de bouw in Nederland zijn:

• Circular Product Footprint (GSE System, NDI)
• Optimal Scans (Optimal Planet)
• PRP® (Rendemint)
• Building Circularity Index (Alba Concepts)
• LCA (NIBE, Pré, Agrodome e.a.)
• Circulaire Prestatie Gebouwen (W/E consultants)

Behalve bovengenoemde tools is er ook CircularIQ. Dit systeem is geen meetmethode, maar een zeer handige tool voor het bevragen van leveranciers over voor circulariteit belangrijke aspecten en het overzichtelijk weergeven daarvan. Bovendien sluit de methode nauw aan bij de Cradle to Cradle systematiek.

Hieronder is te zien dat de drie doelen van CB’23 goed worden gedekt door de beschikbare meetmethoden. Groen: doel is goed gedekt, Rood: niet gedekt.

De CPF en de BCI zeggen zelf niets over milieuaspecten, maar hiervoor verwijzen naar LCA (Levenscyclusanalyse). BCI maakt een koppeling met de MPG-methodiek (Milieu-Prestatie Gebouwen), hierdoor is de LCA direct geïntegreerd in de meetmethodiek. De methodieken van CPF en BCI sluiten heel nauw aan bij de Material Circularity Index (MCI) van de Ellen MacArthur Foundation en hebben als voordeel dat ze puur kwantitatief zijn, en daarmee minder gevoelig voor impliciete waardeoordelen.

De BCI-berekening integreert de aspecten van de MCI van de Ellen MacArthur Foundation, de losmaakbaarheidsindex van het RvO en de MPG in één methodiek. De CPF maakt deel uit van het Global Sustainable Enterprise System (GSE System), dat ook een LCA-based product-footprint omvat én een Health footprint.

LCA kan goed overweg met materialen en milieuaspecten maar niet met beschermen van bestaande waarde. Mede daarom wordt binnen CB’23 een methode ontwikkeld voor meten van behoud van bestaande waarde.

All round tools zijn Optimal Scans, PRP® en CPG. Deze tools hebben bovendien als meerwaarde dat er ook naar ecologische en landschappelijke aspecten gekeken wordt. Daardoor sluiten ze niet alleen goed aan bij CB’23, maar ook bij de definitie van de Ellen MacArthur Foundation. Wat milieu-impact betreft: De CPG haalt de informatie uit GPR Gebouw, waar de integrale energie- en milieuprestatieberekening in is opgenomen. Het zorgvuldig meenemen van milieu via de LCA-benadering is zo geborgd. Bij Optimal Scans wordt gevraagd naar LCA-resultaten, en PRP® neemt milieu-impact integraal mee.

GPR Gebouw en daaraan gekoppeld de CPG worden in 2020 geüpdatet. Circulariteit krijgt een nog stevigere plek, onder andere door het integreren van de methoden voor losmaakbaarheid en adaptiviteit/toekomstwaarde.

Optimal Scans en PRP® besteden beide ook aandacht aan sociale aspecten en gaan daarmee verder dan de meeste definities van circulariteit.

Valkuilen bij circulair bouwen

Een integrale definitie van circulariteit zou biodiversiteit en sociale aspecten zoals arbeidsomstandgheden in de keten mee kunnen nemen, zoals dat bijvoorbeeld bij PRP® standaard het geval is. De gangbare benadering van circulariteit focust echter op materiaalstromen. Dat levert een aantal valkuilen op:

• Een eerste valkuil is het negeren van de ecologische-landschappelijke kant. Bij circulair bouwen en zeker in de GWW is dit aspect belangrijk en gelet op de definitie van de Ellen MacArthur Foundation zou deze ook meegenomen moeten worden in meetmodellen. Nu doen alleen Optimal Scans, PRP® en CPG dat.
• Een tweede valkuil van circulair denken is dat de sociale impact van projecten niet meegenomen wordt. Circulariteit kan ten koste gaan van sociale duurzaamheid bij het project zelf én in de keten, en dat moet voorkomen worden. PRP® en Optimal Scans houden daar rekening mee.
• Een derde valkuil is de aanname dat circulairder altijd beter is voor het milieu. Dit is niet zo en moet dus altijd gecheckt worden door (minimaal) te kijken naar impact op grondstoffengebruik, CO2-emissies en verspreiding van gevaarlijke stoffen. Dit geldt ook voor hernieuwbare grondstoffen, deze dienen bijvoorbeeld duurzaam geteeld en vervoerd te worden. Alle meetmethoden in dit artikel doen dat.
• Een vierde valkuil is focus op producten in plaats van systemen. Een product of werk is pas echt circulair als je het circulair maakt in een volgende cyclus. Dus borging van tweede, derde, vierde leven en het voorkomen van downcycling is cruciaal.  Dat is echter erg moeilijk meetbaar m.b.t. producten/werken, want hergebruik ligt in de toekomst. Om er toch iets over te kunnen zeggen moet gekeken worden naar de leveranciers van de producten en de aannemers en hoe die samenwerken met andere bedrijven, hun sector en keten. Als er een systeem om de producten heen functioneert dat ervoor zorgt dat hoogwaardig hergebruik een levensvatbare business case oplevert en/of contractueel is geborgd, kan pas écht gesproken worden van een circulair product. Optimal Scans en PRP® zijn de enige tools die dit integraal mee kunnen nemen. Bij de BCI meetmethodiek worden financiële en procesmatige aspecten wel meegenomen als randvoorwaarden. Wanneer hergebruik niet geborgd wordt middels (contract)afspraken komt dat wel duidelijk naar voren in de BCI-methode.

Welke tool voor welk soort project en aanpak?

CPF: Gebruik deze methode voor projecten waarin losmaakbaarheid niet zo belangrijk is en gefocust wordt op materiaalstromen.

BCI: Als u wilt focussen op de materialen en losmaakbaarheid, en u dat zo kwantitatief wilt mogelijk benaderen op het niveau van producten, elementen en het bouwwerk als geheel.

CGP: Voor gebouwen waarbij de benadering niet zuiver kwantitatief hoeft te zijn en in de analyse ook toekomstig (her)gebruik en het omliggende landschap meegenomen moet worden.

Optimal Scans: Voor GWW-projecten waarin ook gekeken moet worden naar de landschappelijk-ecologische kant en de sociale kant (in Nederland en in de keten), of projecten waarin ook naar organisaties gekeken moet worden. Met name geschikt voor bouwteams.

PRP®: Voor aanbestedingen waarbij circulariteit integraal benaderd wordt, dus inclusief milieu en impact op mensen en natuur in de keten. En inclusief de borging van hergebruik van materialen in een volgende cyclus.

Ten slotte

• Niet beschikbaarheid van tools is het probleem, maar wel de databeschikbaarheid. De focus moet nu liggen op beschikbaarheid en verificatie van data en goede rekenmodellen, zodat modeluitkomsten minder makkelijk ‘gestuurd’ kunnen worden.
• Het kan wél. Er zijn voldoende meetinstrumenten om aan de slag te gaan zonder in de valkuilen te trappen. Laten we volle kracht vooruit gaan, bijstellend waar nodig en de lat steeds een stukje hoger leggen.

Het schrijven van dit artikel is ondersteund vanuit het EFRO-project Hotspot Circulaire Weginfrastuctuur.