FSSD en Future Mountain Archieven -

Duurzaamheidsheld Karl-Henrik Robèrt

8 januari 2016 By reinier 2 Reacties

Eén van mijn grootste duurzaamheidshelden is Karl-Henrik Robèrt. Hij is arts-onderzoeker, werkt al decennia aan verduurzaming en heeft vele internationale onderscheidingen gekregen. Samen met nog een held van mij, Ray Anderson (zie een vorig artikel), heeft hij bovendien jaren gewerkt aan de verduurzaming van Interface. Dit bedrijf is vervolgens uitgegroeid tot één van de allerbeste praktijkvoorbeelden van circulaire economie en bedrijfsvoering. Een aantal jaar geleden dineerde ik met Robèrt en dat was een indrukwekkende ervaring! De dag erna vertelde hij ons over zijn ontdekkingstocht en de sleutel voor een leefbare toekomst.

KHR2

De sleutel voor een leefbare toekomst

Karl-Henrik Robèrt verbaasde zich als oncoloog over het feit dat we kosten noch moeite sparen om individuen te genezen van kanker, maar niet of nauwelijks bereid zijn om te stoppen met het gebruik van kankerverwekkende stoffen. Ieder jaar komen er nieuwe gevaarlijke stoffen op de markt die vroeg of laat in milieu terecht komen. Ziekte in het systeem leidt hier tot ziekte bij individuen. Waarom pakken we de bron, het systeem, niet aan? Waarom dit enorme en tragische verschil in probleemoplossend vermogen?

Robèrt onderzocht en zag het volgende:

Voor individuen hebben we een duidelijk gezamenlijk doel: de patiënt moet beter worden. Alle specialisten werken samen en hebben een gemeenschappelijke taal. De spelregels van de therapie zijn duidelijk.
We hollen de ecologische en sociale systemen die ons dragen steeds verder uit. Maar op systeemniveau ontbreken geaccepteerde taal en spelregels. Experts lijken elkaar tegen te spreken en begrijpen elkaar niet goed.
Als we onze sociale en ecologische systemen leefbaar willen houden hebben we een geaccepteerde taal en spelregels nodig. De spelregels kunnen we baseren op kennis over de Aarde, sociale economie en de basisbehoeften van mensen.

Robèrt is die taal en spelregels gaan ontdekken en formuleren. Met een grote groep wetenschappers en ondernemers uit verschillende sectoren ging hij op zoek naar overeenstemming. Dat werden de vier basisprincipes voor duurzaamheid van het FSSD. De basis voor de therapie die hij ontwikkelde.

De therapie voor systeem Aarde en organisaties

Door het integreren van managementmodellen en procestechnieken werd het FSSD een invloedrijke methode. Robèrt’s organisatie The Natural Step past het FSSD wereldwijd toe en heeft vele bedrijven en overheden verduurzaamd. Ook in Nederland. Bij Interface was zijn inbreng wezenlijk voor hun strategie voor duurzaamheid. De vier basisprincipes kwamen op de top van Ray Anderson’s Mount Sustainability te staan. En dat leidde weer tot radicale implementatie van circulaire bedrijfsvoering.

Het FSSD en mijn praktijk

Ikzelf pas het FSSD sinds 2013 toe bij de bedrijfsvoering van Radboud Universiteit en Rijnstate ziekenhuis in workshops, advies en toolontwikkeling. Ik heb het FSSD gekoppeld aan alle concepten en tools die ik tegen ben gekomen. Van ISO 26000 tot Cradle to Cradle.

Meer weten? Klik op de links hierboven of mail naar r.denooij@optimalplanet.nl. Telefoon: 06-38007327.

Meer over Karl-Henrik Robèrt

Kantinematerialen van Rijnstate Ziekenhuis

2 december 2015 By reinier Reageer

Rijnstate ziekenhuis wilde in 2015 twee reeds bestaande leveranciers biologisch afbreekbare disposables vergelijken. Daarvoor werd de Optimal Scan voor producten ingezet. Deze Scan ziet er zó uit:

Er werd in deze toepassing alleen naar het Actieniveau gekeken. Hieronder staan de scores van beide leveranciers per fase van de levenscyclus van de producten. Een score van 100% betekent dat aan alle criteria geheel voldaan is.

Duidelijk blijkt dat Leverancier A een duurzamer en meer circulair product levert, en dat dit komt door betere grondstoffen en een beter productieproces.

Bren de Randamie, inkoper bij Rijnstate ziekenhuis zei over Optimal SCANS:

De tool maakt duidelijk hoe MVO, duurzaamheid en circulariteit in een programma van eisen verwerkt kunnen worden, vanwege de heldere set criteria. Dit scheelt veel werk.
Het is een goed middel om informatie gestructureerd binnen te halen.
Het maakt duidelijk waar op doorgevraagd moet worden. De indeling in fasen van de levenscyclus helpt om een leverancier de juiste vragen stellen tijdens het inkoopproces, bijvoorbeeld over het productieproces of de grondstoffen.
Ideaal voor gestandaardiseerd beoordelen op MVO. Hierdoor kan een inkoper duidelijke argumenten geven waarom een leverancier een order niet krijgt.

Lees hier wat andere klanten en hun leveranciers zeggen over ons systeem.

Lees meer over de Optimal Scan voor producten.

Heeft u interesse, laat ons dat weten via r.denooij@optimalplanet.nl of 06-38007327!

Advies duurzaamheid en monitoring RU

13 oktober 2015 By reinier Reageer

De Radboud Universiteit heeft een Duurzaamheidsagenda opgesteld voor de periode 2016-2020. Daar heeft Optimal Planet als facilitator van workshops aan bij mogen dragen. De Optimal Scan voor organisaties is door de RU gebruikt om te zien wat de stand van zaken was in 2015. Dit gaf een nulmeting om in 2020 het succes van de duurzaamheidsagenda te kunnen bepalen.

De Optimal Scan voor organisaties ziet er zó uit:

Belangrijke thema’s zijn:

De scores werden vergeleken met de belangrijkste duurzaamheidskeurmerken voor organisaties (zie hier voor meer uitleg):

Resultaat: Beter dan de keurmerken

De Radboud Universiteit scoort in de Basis ruim boven het maximale dat wordt gevraagd door keurmerken. De plannen voor de komende vijf jaar hebben een stevig fundament:

Betrekken van stakeholders: een score van 6,9, het hoogste niveau van de CO2 prestatieladder scoort 6,0 in de Optimal Scan.
Proactiviteit: een score van 5,7, Cradle to Cradle scoort 2,9
Aandacht voor MVO in externe communicatie: een score van 7,5 terwijl het hoogste niveau van de CO2 prestatieladder 5,0 scoort in de Optimal Scan.
Verankering van duurzaamheid in de strategie: ISO 14001 scoort 3,3 terwijl de RU 9,2 scoort

Actieniveau: Goed met een aandachtspunt

Overal scoort de RU rondom of boven de benchmark, die is bepaald met de duurzaamheidskeurmerken voor organisaties (zie hier voor meer uitleg). Er wordt nét onder de benchmark gescoord voor het thema Schone emissies. Cradle to Cradle platina scoort 5,5, terwijl de Radboud Universiteit 5,4 scoort. Dit aandachtspunt wordt opgepakt in de Duurzaamheidsagenda van oktober 2016. Men kan bijvoorbeeld chemicaliën gaan terugwinnen en hergebruiken.

Lees hier meer over de Optimal Scan voor organisaties.

Lees hier wat andere klanten en hun leveranciers zeggen over ons systeem.

Heeft u interesse, laat ons dat weten via r.denooij@optimalplanet.nl of 06-38007327!

Beoordeling van circulariteit en duurzaamheid van leveranciers en producten

13 oktober 2015 By reinier Reageer

Wat maakt een product duurzaam en circulair?

Bovenstaande vraag houdt veel mensen bezig, op veel manieren. Zeker inkopers van organisaties die hun inkoopproces meer circulair en duurzamer willen maken. De concepten Duurzaamheid en Circulaire (Functionele) Economie bestaan al meer dan 30 jaar, maar krijgen nu serieuze aandacht. Dat is te danken aan bijvoorbeeld de mensen achter het FSSD en Cradle to Cradle, die het denken in kringlopen op de kaart hebben gezet.

Van werken aan circulaire producten wordt steeds meer opgeschaald naar werken aan circulaire systemen. Daar zijn echter nog weinig tools voor. Ook het veld van productkeurmerken is nog niet goed ingespeeld op circulariteit. Dat komt onder andere doordat een product niet meer los te zien is van de bedrijven erachter, de gebruikers, en de hele keten er omheen. Dat maakt het erg complex.

in Optimal SCANS biedt nu al een antwoord op die complexiteit en de vraag wat een product duurzaam en circulair maakt.

Beoordelingscriteria

Er is een set criteria ontwikkeld die beoogt:

Een praktisch instrument te zijn voor inkopers, door;
De mate van circulariteit en duurzaamheid van producten te meten.

De ingrediënten waren:

Het Framework for Strategic Sustainable Development (FSSD)
Het Cradle to Cradle gedachtegoed (C2C)
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO)
Circulaire Economie (CE)
Levenscyclusanalyse (LCA)

Basisprincipes van FSSD en C2C gekoppeld

Gezamenlijk zien de basisprincipes van FSSD en C2C er in mijn ogen zó uit:

FSSD en C2C gekoppeld aan MVO

Deze principes heb zijn samen met een team van experts en ondernemers gekoppeld aan de terminologie van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) en bewerkt tot principes voor organisaties en producten:

Integratie van Circulaire Economie, LCA, keurmerken en het 5-level framework

Vervolgens zijn de criteria aangevuld met het CE concept van de Ellen MacArthur Foundation en het werk van MVO Nederland op inkoopgebied. Bovendien is een aspect van LCA toegevoegd: beoordeling per fase van de levenscyclus, inclusief transport. Daarnaast is gezorgd dat de milieuaspecten waar in LCA naar gekeken wordt, ook in de tool aan de orde komen. Nadat de criteria waren ontwikkeld, zijn die elk afzonderlijk gekoppeld aan de belangrijkste keurmerken voor producten.

Het 5-level Framework van het FSSD kijkt op 5 niveaus naar producten en organisaties. Dit is toegepast in ons systeem:

Per niveau wordt naar andere dingen gekeken en wordt anders beoordeeld:

De Basis zijn de inkoopvoorwaarden. Dit is een ja of nee beoordeling.
Acties zijn alle handelingen en maatregelen die bijdragen aan circulariteit en duurzaamheid van het product. Dit zijn ja/nee vragen en checkboxes.
Resultaten zijn de cijfermatig meetbare gevolgen van de Acties. Bijvoorbeeld het % gerecyclede materialen in een product.
Strategie gaat om het bedrijf erachter. Heeft het bedrijf een strategie en een lange termijn business case voor circulariteit? Wordt blijvend gewerkt aan productverbetering? Dat soort vragen, die altijd een toelichting nodig hebben.
Integratie heeft betrekking op de keten rondom een product. Welke ketenallianties zijn gevormd? Hoe is het gezamenlijke proces geborgd?

Keurmerken inhoudelijk gekeurd

18 september 2015 By reinier 2 Reacties

_{Inzicht in de belangrijkste keurmerken en certificaten voor duurzame organisaties}

Dit blog is gebaseerd op een onderzoek van mij en mijn collega Judy van der Lijke.

Keurmerken en certificaten zijn belangrijke instrumenten om duurzaamheid van organisaties zichtbaar te maken, te toetsen en te verbeteren. In mijn vorige blog lieten we zien welke keurmerken en certificaten voldoende geborgd en transparant zijn. Dit blog toont de inhoudelijke kant, waarbij we voor het gemak spreken van ‘keurmerken’.

Welke aspecten van duurzame organisaties worden door de keurmerken afgedekt? Hoe herken je een duurzame organisatie op basis van keurmerken? Wat zijn de lacunes in het huidige aanbod? Dat zijn belangrijke vragen voor organisaties die zichzelf willen verduurzamen en dat zichtbaar willen maken. Ook voor duurzaam inkopen is het belangrijk een goed beeld te hebben van waar keurmerken voor staan. Daar is veel onduidelijkheid over, en vandaar dit blog.

Uit ons onderzoek (zie mijn vorige blog) bleek dat 11 keurmerken voldoende geborgd en transparant zijn. Die hebben we vervolgens inhoudelijk bekeken.

Bij de inhoudelijke beoordeling hieronder laten we twee keurmerken weg: het Milieubarometer certificaat en het MVO Groeikeurmerk. Redenen hiervoor:

Voor het Milieubarometer certificaat wordt hoofdzakelijk getoetst op resultaat (bijv. -5% impact). Daarmee wijkt dit instrument teveel af van de overige om een goede vergelijking mogelijk te maken.
Met de organisatie achter het MVO Groeikeurmerk wordt door mij samengewerkt, en dus is het niet zuiver om deze mee te nemen in een verder geobjectiveerde beoordeling.

Een scan voor organisaties én keurmerken

Mijn methode Future Mountain omvat een scan voor het meten van duurzaamheid van organisaties en hun keten. Deze scan vormt de basis voor de inhoudelijke beoordeling van de keurmerken. De scan maakt gebruik van het FSSD. In deze tool hebben we alles wat organisaties kunnen doen aan MVO en duurzaamheid bij elkaar gebracht. Het is het resultaat van jaren werk waar tientallen wetenschappers, ondernemers en andere professionals bij betrokken zijn geweest.

Per geselecteerd keurmerk is voor ieder niveau en thema nagegaan of er aandacht aan wordt besteed. Hierbij is uitgegaan van wat een keurmerk of certificaat minimaal vraagt. In de bijlage van dit blog wordt uitgelegd wat de thema’s per niveau inhouden.

Dit onderzoek is uitgevoerd om in de scan een mogelijkheid voor benchmarking te bieden: de positie van een organisatie ten opzichte van de keurmerken bepalen. En dit laat ook zien hoe de keurmerken scoren, hier zijn de resultaten.

De inhoudelijke eisen van de keurmerken

De tabellen laten per niveau van Future Mountain zien hoeveel aandacht er is voor duurzaamheidsthema’s. Geel betekent geen aandacht. Hoe donkerder groen, hoe meer aandacht er is voor het onderwerp.

Aandacht voor MVO/Duurzaamheid intern: ISO 14001 vraagt het meeste aandacht voor dit aspect, gevolgd door de MVO Prestatieladder. Bij de MVO-Wijzer komt het vanaf niveau niveau 2 aan de orde, bij de CO2 Prestatieladder vanaf niveau 4 en bij Cradle to Cradle op het niveau Zilver.

Aandacht voor MVO/Duurzaamheid extern: bij de CO2 Prestatieladder speelt dit aspect een relatief grote rol vanaf niveau 3 en, in iets mindere mate, ook bij ISO 14001. Bij de MVO Prestatieladder op alle niveaus, in mindere mate.

Pro-activiteit: Cradle to Cradle vraagt op alle niveaus aandacht voor pro-activiteit. In mindere mate komt dit aspect aan de orde bij de MVO-wijzer niveau 2, CO2 Prestatieladder vanaf niveau 3 en bij ISO 14001.

Stakeholders: de MVO-wijzer is hier sterk in, en ook de beide Prestatieladders scoren hoog op het onderwerp stakeholders, zij het pas vanaf niveau 3 (MVO Prestatieladder) en niveau 4 (CO2 Prestatieladder). Verder valt op dat SA8000 een relatief hoge score heeft voor dit thema.

Inhoudelijke thema’s voor acties en strategie zijn: Gezonde mens en maatschappij, Financiële gezondheid, Verspilling voorkomen, Duurzame energie, Schone emissies, Duurzaam inkopen, en Cyclische processen en producten.

In de bijlage van dit blog wordt uitgelegd wat de thema’s per niveau inhouden.

De MVO-wijzer en de MVO Prestatieladder zijn het meest all round, gevolgd door Cradle to Cradle en ISO 14001.

De hoogste scores zijn er voor ISO 14001 voor het thema Verspilling voorkomen en Cradle to Cradle Platina voor Schone emissies en Cyclische processen en producten.

Voor MVO Prestatieladder niveau 3, 4 en 5 valt op dat ze relatief hoog scoren op Gezonde mens en maatschappij, Duurzaam inkopen en Cyclische processen en producten.

Aandacht voor Duurzame energie is er alleen bij de CO2 Prestatieladder (vanaf niveau 2) en bij Cradle to Cradle (vanaf niveau Brons).

Voor Financiële gezondheid is geen aandacht, behalve bij de MVO-Wijzer niveau 2 en in mindere mate de MVO Prestatieladder.

Voor deze analyse geldt dat een keurmerk of certificaat wel óf geen aandacht heeft voor een bepaald thema op strategisch niveau.

De MVO Prestatieladder (op alle niveaus) en Cradle to Cradle op het niveau Platina vragen om strategie-ontwikkeling op vijf thema’s. Het Gouden niveau van Cradle to Cradle dekt vier thema’s. Daarna volgen de CO2 Prestatieladder (niveau 3 tot en met 5) en Cradle to Craddle (niveau Brons en Zilver) en de MVO-Wijzer niveau 2, die drie thema’s afdekken. ISO 14001 benadert twee thema’s strategisch en OHSAS 1.

De instrumenten die meerdere niveaus kennen, hebben logischerwijs ook de meeste aandacht voor strategie. Vooral de MVO Prestatieladder springt er op dit aspect positief uit.

Alleen de beide Prestatieladders, de MVO-Wijzer en Cradle to Cradle niveau Platina scoren punten.

Het onderwerp Ketenbeheer, hier beheer van de héle keten, is bij geen enkel onderzocht keurmerk een eis.

Het onderwerp Kringlopen sluiten, wordt ook nauwelijks gedekt, behalve door Cradle to Cradle niveau. De lat in de Future Mountain scan voor het sluiten van kringlopen ligt ook erg hoog: vrijwel volledige beheersing van alle materiaal- en energiestromen.

Conclusies en advies

In onze analyse hebben we onderscheid gemaakt naar verschillende niveaus: een basisniveau, het niveau van acties die een organisatie verricht, strategie voor duurzaamheidsthema’s en een integratieniveau waarop alle duurzame inspanningen van een organisatie samenkomen. Uit ons onderzoek zijn veel conclusies te trekken, maar we hebben ons beperkt tot:

Hoe herken je een duurzaam bedrijf op basis van keurmerken?

Geen enkel keurmerk of certificaat is te gebruiken om alle aspecten van MVO/duurzaamheid voldoende af te dekken. Met een combinatie van keurmerken komen we echter een heel eind. Onze conclusie is dat een combinatie van ISO 14001 of MVO-Wijzer niveau 2 én de MVO Prestatieladder of de CO2 Prestatieladder vanaf niveau 3 een goed beeld geeft van de duurzame inzet van een organisatie. En hun ambitie om deze verder te ontwikkelen. Voor productiebedrijven is Cradle to Cradle vanaf niveau Zilver een goede vervanging voor de CO2 prestatieladder (vanaf niveau 3). Maar….

Wat zijn de lacunes in het huidige aanbod?

Basis: het huidige veld aan keurmerken en certificaten dekt het basisniveau van MVO/duurzaamheid redelijk goed. Het is alleen wat mager op het gebied van pro-activiteit.
Acties: het thema Financiële gezondheid is erg mager ontwikkeld bij de keurmerken. De thema’s Gezonde mens en maatschappij en Duurzame energie komen beperkt aan bod.
Strategie: ook hier een lacune aangaande het thema Financiële gezondheid.
Integratie: het onderwerp Ketenbeheer, waarbij we bedoelen de héle keten, wordt door geen enkel keurmerk of certificaat gedekt. Voor het integratieniveau geldt bovendien dat geen enkel criterium voor het onderwerp Kringlopen sluiten wordt gedekt, met het Platina niveau van Cradle to Cradle als uitzondering.

Ik benieuwd naar de reacties en ga graag in gesprek. Dat kan via dit blog of r.denooij@optimalplanet.nl.

Bijlage: Inhoud van de niveau’s in de scan

Basisthema’s

Aandacht voor MVO/Duurzaamheid intern: duurzaamheid is verweven in de bedrijfsvisie, strategie, kernwaarden, alle lagen van de organisatie, interne communicatie en tools;

Aandacht voor MVO/Duurzaamheid extern: duurzaamheid is onderdeel van de PR, website, het jaarverslag en andere communicatiekanalen;

Pro-activiteit: bovenwettelijke inspanningen, eigen gedragscode, R&D en innovatie, etc.;

Stakeholders: geïdentificeerde stakeholders, actieve dialoog met betrokkenen, duurzaam beleid in samenspraak met stakeholders opgesteld.

Inhoudelijke thema’s voor acties en strategie

Gezonde mens en maatschappij: borgen van rechten, veiligheid en gezondheid van consument, klant en medewerker, diversiteit & arbeidsparticipatie, inclusiviteit, ethiek, maatschappelijk betrokken ondernemen;

Financiële gezondheid: betalingsgedrag, beloningen, risicomanagement, investeringen en leningen;

Verspilling voorkomen: efficiëntie in gebruik fossiele brandstoffen, delfstoffen, materiaal, nastreven om alle vormen van afval te reduceren tot nul;

Duurzame energie: fossiele brandstoffen vervangen door hernieuwbare vormen van energie zoals zonne- en windenergie;

Schone emissies: terugdringen van emissies naar lucht en water, die negatieve of toxische effecten hebben op natuurlijke systemen, door het gebruik van kunstmest, persistente verbindingen, metalen en broeikasgassen uit te faseren;

Duurzaam inkopen: fair trade, ethisch zaken doen, mensenrechten en arbeidsomstandigheden, inheemse gemeenschappen, duurzaam beheer van ecosystemen waaruit grondstoffen worden onttrokken;

Cyclische processen en producten: herinrichting van processen en producten zodat alle gebruikte middelen kunnen worden teruggewonnen en hergebruikt.

Inhoudelijke thema’s voor de top van Future Mountain

Kringlopen sluiten: afval en schadelijke emissies geëlimineerd, energie geheel duurzaam, bijdrage aan biodiversiteit en functionele ecosystemen, grondstoffen hernieuwbaar en ecologisch verantwoorde levenscyclus, delen productiemiddelen, etc.;

Ketenbeheer: onze organisatie verbetert en monitort de duurzaamheid in alle fasen van de keten;

Transitie: actieve inzet voor een maatschappijbrede transitie richting een duurzame samenleving.

Dit niveau heet het integratieniveau. Alle voorgaande thema’s komen hierin samen, en de organisatie integreert duurzaamheid in al haar onderdelen. Bovendien laat de organisatie de eigen keten, sector en samenleving mee bewegen richting duurzaamheid.

Het FSSD in de Nederlandse taal

25 augustus 2015 By reinier 1 Reactie

Een helder kader voor duurzaamheid

Dit blog maakt de (wetenschappelijke) literatuur over het Framework for Strategic Sustainable Development, ook wel bekend als FSSD, toegankelijk en concreet voor Nederlandse organisaties. Het is een samenvatting van een artikel van mij en mijn collega Judy van der Lijke. Mijn methode is een bewerking van het FSSD voor Nederlandse organisaties.

Het FSSD is een filosofie die duurzaamheid hanteerbaar maakt. Het biedt een kompas dat richtinggevend is voor duurzaamheid. Het FSSD is ontwikkeld door The Natural Step (TNS), een internationale non-profit organisatie met meer dan 25 jaar ervaring in het definiëren van een gedeeld begrip over wat duurzaamheid is en hoe dat op een gestructureerde manier bereikt kan worden. In een uitgebreide dialoog met wetenschappers uit verschillende disciplines ging de oprichter van TNS, dr. Karl-Henrik Robèrt op zoek naar wetenschappelijke overeenstemming op het gebied van duurzaamheid. Gezamenlijk kwam men tot vier gefundeerde en samenhangende principes voor duurzaamheid.

In Nederland werken verschillende soorten organisaties met het FSSD: Interface, Philips, gemeente Eindhoven, Rijnstate Ziekenhuis en Hogeschool Utrecht. Internationaal wordt FSSD ingezet bij zowel grote multinationals als gemeenten, zoals Electrolux, Nike, IKEA, Scandic Hotels, Europese PVC-industrie, Panasonic, tientallen Zweedse gemeenten, City of Madison en Whistler.

De vier pijlers van het FSSD

Het FSSD is gebouwd op vier pijlers: Systeemdenken, Vier Basisprincipes voor duurzaamheid, het 5-level model en Backcasting.

Systeemdenken

Systeemdenken laat iets heel duidelijk zien: In de huidige situatie neemt het vermogen van de Aarde om de mensheid te dragen af, terwijl de belasting toeneemt. De hoeveelheid natuurlijke hulpbronnen wordt minder, en het zelfherstellend vermogen van ecosystemen wordt aangetast (blauwe lijn). Het aantal mensen neemt toe, de mens blijft steeds langer leven en de consumptie per persoon neemt toe (rode lijn). Zolang vraag (rood) en aanbod (blauw) naar elkaar toe blijven lopen is ons systeem onduurzaam. Vraag en aanbod moeten weer in balans worden gebracht, waarna er op langere termijn ook weer herstel op kan treden.

Deze manier van systeem denken maakt (on)duurzaamheid voor iedereen duidelijk én vormt binnen het FSSD de basis om te komen tot een algemeen geldige definitie van duurzaamheid. Het gaat daarbij uit van een analyse van wat ons systeem onduurzaam maakt zijn, de weeffouten die leiden tot systematisch niet-duurzaam gedrag:

De samenleving delft en verspreidt systematisch grondstoffen uit de aardkorst (bijvoorbeeld fossiele brandstoffen en zware metalen) in een veel hoger tempo dan het tempo waarin deze stoffen terugkeren in de aardkorst. Dus hopen deze giftige stoffen zich op.
De samenleving produceert systematisch meer (natuurvreemde) stoffen dan de natuur in haar natuurlijke cycli kan verwerken (bijvoorbeeld dioxines, DDT and PCB’s). Dus hopen ook deze giftige stoffen zich op en vergiftigen ons leefmilieu.
De samenleving put systematisch hulpbronnen van de aarde sneller uit dan ze kunnen worden aangevuld en tast deze zodanig aan dat ze onherstelbaar beschadigd raken (bijvoorbeeld door overbevissing, grootschalige houtkap, bebouwen van vruchtbaar land met ingrijpende infrastructuur, of door andere manipulatievormen van ecosystemen). Dus ondermijnen we de leefbaarheid en het vermogen van de Aarde ons te dragen.
We onderwerpen mensen aan omstandigheden die systematisch het vermogen om in hun basisbehoeften te voorzien ondermijnen (bijvoorbeeld via uitbuiting, uitsluiting en onderdrukking). De binnen FSDD gehanteerde basisbehoeften voor de mens zijn: Veiligheid, Participatie, Rust, Creëren, Levensonderhoud, Vrijheid, Identiteit, Begrip en Affectie. Als die behoeften niet vervuld worden, worden mensen ongelukkig en ziek. Gemeenschappen vallen uit elkaar en mensen gaan steeds onduurzamer, ongezonder, korte-termijn gedrag vertonen.

Basisprincipes

Om praktisch hanteerbaar te zijn, zijn de vier bovenstaande punten uitgewerkt in Basisprincipes voor duurzaamheid. Deze vormen naast het systeemdenken de tweede pijler binnen het FSSD. Het zijn de spelregels om succesvol een duurzame organisatie (en samenleving) te ontwerpen.

In het oorspronkelijke artikel wordt nauwer aangesloten bij het FSSD en worden de principes verder uitgewerkt.

Naast de vier spelregels voor het ontwerpen van een duurzame organisatie kent het FSSD nog succescriteria van een andere orde. Het gaat dan om transparantie, inclusiviteit, controleerbaarheid en eerlijkheid. Hiermee wordt gedoeld op het betrekken van stakeholders in de dialoog over duurzaamheid en het open en eerlijk communiceren over de ambities, voortgang en dilemma’s van een organisatie.

5-level model

De derde pijler van het FSSD is het 5-level model, waarin van mondiaal systeemdenken (pijler 1) wordt afgedaald naar actieniveau in het hier en nu.

De vijf verschillende niveaus helpen organisaties bij het strategisch plannen in complexe situaties. Het zorgt voor overzicht en de mogelijkheid om goed doordacht beslissingen te nemen bij het duurzamer maken van een organisatie.

Backcasting

Backcasting (strategisch niveau uit het 5-level model) vormt de vierde pijler van het FSSD. Vanuit de toekomstvisie wordt terug geredeneerd naar de huidige situatie. Deze methode geeft handvatten voor een lange-termijn visie en faciliteert stap-voor-stap innovatie binnen een organisatie. De kracht van Backcasting is dat het out-of-the-box denken stimuleert, waardoor er zeer krachtige en innovatieve ideeën kunnen ontstaan. Ook het anticiperen op toekomstige (onbekende) situaties wordt met deze methode ondersteund. Het FSSD werkt hierbij met vier stappen:

Awareness. Bewustwording en definitie van succes scherp krijgen hoe de toekomst van de organisatie eruit ziet wanneer de duurzaamheidsprincipes worden toegepast. Hierbij wordt een lange periode vooruit gekeken en alle beperkingen losgelaten, zoals bijv. regelgeving en technische belemmeringen.
Baseline analysis. Huidige realiteit: vanuit de duurzaamheidsprincipes inzichtelijk maken hoe de huidige situatie van de organisatie eruit ziet.
Creative solutions: door terug te redeneren vanuit het toekomstbeeld (A) naar de huidige situatie (B), ontstaan creatieve oplossingen en acties waarmee het verschil overbrugd kan worden.
Decide on priorities en Down to action. Prioriteiten bepalen: de oplossingen worden verwerkt in een duurzaamheidsstrategie met actiepunten voor de korte, middellange en lange termijn.

Organisatiescan

De Basisprincipes uit het FSSD zijn in onze organisatiescan uitgewerkt in concrete thema’s, criteria en acties. Daarmee kan voor iedere organisatie een gestandaardiseerde assessment gedaan worden. De belangrijkste keurmerken voor organisaties zijn in de scan verwerkt, waardoor die als maatstaf (benchmark) gebruikt kunnen worden. Onderstaande figuur geeft de structuur van de scan weer. Deze variant, en diverse andere varianten bijvoorbeeld o.b.v. de SDGs, zijn leverbaar in Optimal SCANS!